Grote belangstelling bij geslaagde Dekolonisatie Conferentie

Afgelopen zondag (7 december) organiseerde LinksBoven de Dekolonisatie Conferentie in Amsterdam. Sprekers als Chihiro Geuzebroek, Chris de Ploeg en Sinan Çankaya deelden hun inzichten over historisch en hedendaags kolonialisme. Duidelijk werd dat kolonialisme nauw verweven is met de grote vraagstukken van onze tijd en dat dekolonisatie noodzakelijk is om te komen tot oplossingen en herstel naar rechtvaardigheid. Meer dan 100 mensen toonden belangstelling voor de bijeenkomst. Het was een zeer geslaagde middag! 

Meer weten over de sprekers? Lees meer over de sprekers op de aanmeldpagina.

Voor wie er niet bij kon zijn of wie nog even wil nalezen waar het over is gegaan, vind je hieronder een verslag met de belangrijkste uitkomsten. De tekst hieronder is geen letterlijk citaat van de sprekers, maar een samenvatting in geparafraseerde bewoording.

Fascisme als koloniale boemerang

Chris de Ploeg, auteur van de Grote Koloniale Oorlog, trapte de dag af met een presentatie over de koloniale boemerang – het concept, afkomstig van Aimé Césaire (1950), dat koloniale machten zich uiteindelijk ook tegen de eigen bevolking keren. Cesaire ziet dit bij het Europees fascisme van de 20ste eeuw, en schrijft: “[Hitler] paste de koloniale methoden toe in Europa die tot dan toe uitsluitend waren voorbehouden aan de Arabieren van Algerije, de contractarbeiders van India en de zwarten van Afrika. Door witte Europeanen te vervolgen, produceerde hij een geweld dat normaal gesproken alleen gericht was op niet-witte bevolkingen.’ De etnische zuivering en genocide die Duitsland pleegde in Zuidwest-Afrika (hedendaags Namibie), ook met concentratiekampen, waren van invloed bij de latere oprichting van de Nazi partij. 

Chris laat zien dat kolonialisme een ontzettend moorddadig systeem is. Bij kolonisering – wanneer landen onderworpen worden aan het imperiaal kapitalisme – zie je vrijwel altijd een extreme toename van armoede. Met miljoenen doden tot gevolg. In Abya Yala (Noord- en Zuid-Amerika) is 95% van de bevolking uitgeroeid, tijdens ‘de zwarte holocaust’ (Maangamizi) werden 36 tot 60 miljoen mensen vermoord en het Britse hongerbeleid in India leidde tot 100 miljoen doden. Racistische propaganda werd gebruikt om deze koloniale gruweldaden te legitimeren in het thuisland. Daarmee bestond er dus al lang voor het Nazisme/fascisme een racistische basis in de samenleving. 

Kolonialisme en fascisme hangen ook samen met anticommunisme, vertelt Chris. Fascisten zien de vernietiging van het socialisme/communisme als hun kerndoel. Dat heeft te maken met hun hiërarchische wereldbeeld – op het gebied van ‘ras’, gender en ook klasse, zoals in het kapitalistische systeem. Het antisemitisme van de Nazi’s ging bijvoorbeeld gepaard met de racistische samenzweringstheorie dat joden verantwoordelijk waren voor communistische bewegingen/regimes (‘judeobolsjewisme’). Omdat het communisme relatief succesvol was, werd het als bedreiging gezien. Kolonisatie – en dus nieuw gebied voor huisvesting en afzetmarkten – werd op haar beurt gezien als oplossing tegen socialistische opstanden. Het communisme was dan ook een antikoloniale beweging. Zo eiste de Derde Internationale van haar lidpartijen dat zij in hun eigen land koloniale praktijken bestrijden en solidair zijn met arbeiders en onderdrukten in gekoloniseerde landen. Antikoloniale strijden wereldwijd werden door het communisme verbonden, wat bijdroeg aan bijvoorbeeld de Bandung Conferentie (1955). Waar het communisme in het westen vaak gezien wordt als een westerse uitvinding, ontstonden communistische ideeën ook uit tradities elders ter wereld. Zo zag Nelson Mandela, ook een communist, een link met zijn eigen Afrikaanse tradities.  

Kolonialisme, klimaat, techno racisme, fossiel fascisme

Chihiro Geuzebroek, activist, artiest en spreker op het gebied an klimaatrechtvaardigheid en dekolonisatie, nam ons mee in de relatie tussen kolonialisme en de klimaatcrisis. Kolonialisme en klimaatverandering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. In de afgelopen honderden jaren heeft Europa als koloniale macht een enorme bijdrage geleverd aan de uitstoot van CO2 – ook als je het vergelijkt met de totale uitstoot door hedendaagse grote uitstoters als de Verenigde Staten. Vaak hebben we het daarom om het kolonialisme van vroeger. Maar kolonialisme is niet afgeschaft: het manifesteert zich nog steeds op verschillende manieren. In de vorige eeuw verkregen veel gekoloniseerde landen hun onafhankelijkheid. Voor Inheemse volkeren geldt dat zij nog steeds beroofd zijn of worden van hun land. En terwijl Inheemse volken wereldwijd bijna alle natuur beschermen, hebben ze bijna geen spreekrecht bij klimaatbeleid en bijna geen klimaatfinanciering. 

Het kapitalisme heeft kolonialisme nodig – continu meer grond en grondstoffen voor een oneindige groei aan productie, met gigantische destructie, vervuiling en uitstoot tot gevolg. Kijk bijvoorbeeld naar het gebruik van een (voedsel)bos: als je daar eten haalt om je familie of gemeenschap te onderhouden, met respect en in balans met de natuur, dan is dat in de ogen van het kapitalisme geen productie. Als je daarentegen het hele bos kapt en het hout op de markt brengt, is het ineens wel productie. Maar het bos ben je dan kwijt. De impact van koloniaal kapitalisme is niet alleen desastreus voor de planeet, maar ook voor mensen. Wist je dat 14 miljoen(!) mensen in het Mondiale Zuiden voor de Nederlandse economie werken? Nederland gebruikt 7,3(!) keer haar eigen landoppervlak (de helft voor emissies, de andere helft voor productie/landbouw/etc.) om in de (gecreeerde) behoefte van de Nederlandse inwoners te voorzien. Dat gaat gepaard met het roven van grondstoffen en het roven van het levensonderhoud van mensen elders ter wereld. 

Hedendaags racisme komt voor in vormen als techno-racisme en grensracisme. Techno-racisme is ingebed in onze technische en technologische systemen. Technologische ontwikkelingen sinds het industriële tijdperk gingen gepaard met racistisch superioriteitsdenken: westerse koloniale mogendheden gingen zichzelf als superieur zien, omdat ze verder ontwikkelde technieken/technologieën hadden. Dat begon met de uitvinding van het stoomschip, waarbij kolen in plaats van wind werden ingezet tijdens oorlogvoering. Dat ging gepaard met fossiel nationalisme: het idee dat jouw natiestaat beter is, omdat je meer energie(bronnen) bezit. Fossiele energie werd steeds belangrijker om een dominante kracht te zijn. Hier zie je ook de onvermijdelijke link met militarisering: imperialisme heeft oorlog nodig, en oorlogsvoering is steeds meer fossiele oorlogsvoering geworden. De hedendaagse oorlogsindustrie is verantwoordelijk voor 5,7% van de uitstoot, en dat is zonder de uitstoot van infrastructuur en conflict mee te rekenen. Ook zit er een groot verschil tussen wat officieel gerapporteerd wordt en de daadwerkelijke uitstoot. 

Palestina & het failliet van Europa

Sinan Cankya, auteur van Mijn Ontelbare Identiteiten en Galmende Geschiedenissen, nam ons mee naar de hedendaagse koloniale of fascistische boemerang. De genocide in Gaza legt dit bloot. In de huidige vorm is Israël een joods-suprematische fascistische staat. Dat is ook zo gecodeerd in hun wetten. Israel als koloniale vestigingsstaat gaat door met de logica van kolonialisme. In het arsenaal van geweld behoort ook een genocide. Geert Wilders ziet (het etnonationalisme van) Israël als voorbeeld voor Europa. Europa en al onze instituties zijn medeplichtig aan de genocide. De buitenlandpolitiek van de Europese Unie is een ondermijning van de democratische rechtsstaat. En we zien nu al de contouren dat de fascistische boemerang terugkeert. Dat begint met de criminalisering van de Palestina-beweging en de beknotting van de academische vrijheid. 

Cesaire zei: ‘Men vergaf Hitler niet de misdaad tegen de mens, maar de misdaad tegen de blanke man.’ Duitsland heeft het nu over de ereschuld – maar het gaat niet om ereschuld, maar om witte onschuld (Gloria Wekker). Het discours rondom de Holocaust is in de eerste plaats bedoeld om witheid te herstellen, weer integer te maken. In Duitsland heeft het ook te maken met de incomplete denazificatie: weinig Nazi-officieren zijn berecht, velen wisten door te stoten tot de culturele en ambtelijke elite. Ook in Nederland heeft de herinneringspolitiek de vorm van herstel van witte onschuld. Als onderdeel daarvan wordt gepropageerd dat antisemitisme alleen tussen 1940-1945 voorkwam door de bezetter. Protestants antisemitisme wordt weggewist, evenals collaborateurs. In Duitsland werd het narratief voltooid door Angela Merkel, dat de Duitse Staatsräson verbond aan het voortbestaan van Israël. De relatie tussen Duitsland en Israël kan je zien als een pact: het waren zionistische leiders die een wapenpact sloten met Duitsland. Na de Verenigde Staten is Duitsland momenteel het tweede land dat wapensteun aan Israel geeft. En met name in Duitsland zien we de staatsrepressie toenemen. Het kwam zelfs tot deportaties. Dit laat zei dat al die pogingen om een bondgenoot uit de wind te houden, uiteindelijk als een boemerang die democratische rechtsstaat in Europa omver gooit.

Overal in Europa zien we een dubieuze alliantie tussen radicaalrechts en Israël. Het Rassemblement National in Frankrijk was voorheen expliciet antisemitisch, nu ineens een strijder tegen antisemitisme. Radicaalrechtse partijen voelen haarfijn aan dat antisemitisme niet kan, maar de aanval op moslims geaccepteerd is. Ze hullen zich in een discours waarin ze schijnsolidair zijn met joodse mensen, zodat ze de aanval kunnen openen op moslims. Geert Wilders beschouwt Israël als frontlinie tegen de Islam: ‘Als Jeruzalem valt, zullen Athene en Rome de volgende zijn.’ Daarin zie je de (orientalistische) retoriek van de joods-christelijke samenleving, met Israël als voorpost in de strijd tegen ‘barbaren’. 

Tegelijkertijd heeft links grote steken laten vallen. In het eerste jaar van de genocide hebben gevestigd linkse partijen zich in de kaart laten kijken. Veel mensen hebben zich verraden gevoeld door links. Als het aankomt op deze onderwerpen, lijkt het alsof je op jezelf aangewezen bent. Ook Cesaire was een communist, en ook Cesaire was teleurgesteld in diens kameraden: keer op keer werd de klassestrijd losgekoppeld van de antikoloniale en antiracistische strijd. Als je hun relaas leest, hoor je de geschiedenissen galmen.

De doorwerking van het Nederlandse koloniale verleden

Met Zion Piggott, Talia Tuni en Harsono Sokromo spraken we over de doorwerking van het Nederlandse koloniale verleden en heden in het Caribisch deel van het Koninkrijk, West-Papua en Suriname. Voor veel mensen is (een deel van) de geschiedenis van de relatie van Nederland met deze gebieden relatief onbekend. Zion vertelt over hoe in Curaçao – en specifiek de ABC-eilanden – de Inheemse bevolking werd ontvoerd door de Spanjaarden en later weer werd teruggebracht. Toen de Nederlanders kwamen, brachten zij Afrikaanse tot slaaf gemaakten met zich mee, evenals Sefardische joden. Na de afschaffen van de slavernij konden voormalig tot slaafgemaakten nergens heen en werden ze in feite horigen van de landbezitters. Precies 83 jaar geleden, op 7 december 1942, deed koningin Wilhelmina in een rede de belofte dat de eilanden tot zelfbeschikking over zouden mogen gaan. Toen de ABC- en SSS-eilanden daar na de oorlog op terugkwamen, leidde dat uiteindelijk in 1954 tot het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Nog altijd bepaalt datzelfde Statuut de relatie tussen de landen binnen het Koninkrijk. Een gevolg daarvan is bijvoorbeeld dat de eilanden niks te zeggen hebben over de militaire bases die daar zijn, omdat Defensie en Buitenlandse Zaken vanuit Nederland geregeld worden. 

Ook de Papoea’s kregen begin jaren ‘60 een valse belofte van Nederland, vertelt Talia. Tot 1949 maakte West-Papua deel uit van de Nederlandse kolonie Nederlands-Indie. Na de onafhankelijkheid van Indonesië bleef West-Papua een kolonie van Nederland, onder de naam Nederlands-Nieuw-Guinea. Nederland bereidde de onafhankelijkheid voor, er werd zelfs een volkslied gecomponeerd. Maar Indonesië beschouwde West-Papua als onderdeel van Indonesië en ging in 1961 over tot militaire annexatie. De Papoea’s kwamen in verzet, waarop Indonesië reageerde met geweld. En tot op de dag van vandaag gaat het verzet van West-Papua tegen de onderdrukker en de gewelddadige onderdrukking door Indonesië door. 

Suriname was dit jaar op 25 november precies 50 jaar onafhankelijk van Nederland. Bij velen is onbekend dat de bevolking van Suriname relatief divers is: naast de Inheemse bevolking en de nazaten van Afrikaanse tot slaaf gemaakten, zijn er ook Hindoestaanse, Chinese en Javaanse groepen, die na de afschaffing van de slavernij door Nederland als contractarbeiders zijn geronseld, om het wegvallen van arbeidskrachten te compenseren. Tegelijkertijd werden slavenhouders gecompenseerd met geld dat afkomstig was uit Indonesië. Zo zie je dat de verschillende gebieden die Nederland koloniseerde onderling met elkaar verbonden waren in een Nederlands koloniaal systeem. 

Tegenwoordig gaat het veel over erkenning en excuses. Afgelopen week nog maakte koning Willem-Alexander tijdens zijn staatsbezoek in Suriname (opnieuw) excuses voor het slavernijverleden. Uit het panelgesprek blijkt dat machtsdynamieken daarbij een rol kunnen spelen: wie of wat herdenken we, en wie bepaalt dat? De panelisten kunnen erover meepraten: Harsono is betrokken bij het Nationaal Slavernijverleden, Talia bij het Gronings herdenkingsmonument voor slavernij en kolonialisme, en Zion werkt bij het Nationaal Archief. Gemeenschappen worden vaak nog te weinig betrokken bij kennisvorming. Dat draagt niet bij aan het vertrouwen in instituties als oplossing. Ook worden gemeenschappen soms op een hoop gegooid, terwijl hun geschiedenissen soms heel verschillend zijn. Zo wordt er vanuit Nederlands oogpunt vaak gesproken over de ‘West’ en de ‘Oost’. West-Papua valt dan onder ‘de Oost’, maar de achtergrond van West-Papua is compleet verschillend van dat van Indonesië. En veel van wat bewaard is gebleven, bijvoorbeeld in de archieven, is bepaald door witte mensen. Veel documentatie is ook verloren gegaan of nooit gedaan. Nazaten van contractarbeiders merken dat bijvoorbeeld aan dat hun familiegeschiedenissen moeilijk traceerbaar zijn.

Wat is er nodig? Harsono vindt erkenning maar een leeg begrip, liever ziet hij transparante en gelijkwaardige samenwerking. Hij noemt het vrijgeven van de documenten rond de Decembermoorden en herstelbetalingen als noodzakelijke stappen. Ook is er een grote opdracht om de koloniale geschiedenis meer in de schoolboeken te krijgen. Talia en Zion dromen van onafhankelijkheid en zelfbeschikking. Maar na decennia aan pogingen daartoe is het vertrouwen in diplomatieke oplossingen laag. De economische belangen zijn te groot. En dus houdt Nederland vast aan het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. En wist je dat Nieuw-Guinea de grootste goudmijn ter wereld heeft? Deze week bleek uit onderzoek van Pointer dat Nederland militair materieel levert aan Indonesië, waarmee door de Indonesische marine mensenrechtenschendingen in West-Papua worden gepleegd. Haar koloniale verleden is kortom nog altijd in belangrijke mate verantwoordelijk voor de geopolitieke klucht waar Nederland zich in bevindt.